Legionella powszechnie znana ze swojej odporności na niesprzyjające warunki środowiska jest dużym problemem w instalacjach wewnętrznych wody ciepłej, a także w strefach relaksu w wielu kompleksach. Czym jest, co może powodować i jak ją usunąć? Dowiecie się z lektury artykułu.
Legionella – czym jest i gdzie występuje?
Bakterie z rodzaju Legionella powszechnie występują w środowisku człowieka. W warunkach naturalnych bytują w środowisku wilgotnym lub wodnym, np. w glebie, mchach i porostach. W przypadku wystąpienia sprzyjających dla tych bakterii warunków, szybko się namnażają, w szczególności w rezerwuarach sztucznych stworzonych przez człowieka, między innymi w instalacjach ciepłej wody użytkowej.
Legionella w wodzie ma optymalne warunki do rozwoju, w szczególności w temperaturach między 25 a 45oC. Bakterie te często kolonizują sieć wodociągową zarówno wody ciepłej, jak i zimnej, dlatego baseny, strefy SPA i inne instalacje z wodą ciepłą utrzymują dogodne warunki do ich namnażania. Przeniesione do instalacji wodociągowej mogą ulegać szybkiemu namnożeniu i wytwarzać biofilmy bakteryjne. Biofilm bakteryjny jest aglomeratem zarówno bakterii, jak i grzybów wraz z innymi organizmami i materią nieorganiczną. Te skupiska mikroorganizmów wytwarzają substancje, które łączą je wzajemnie ze sobą oraz z podłożem, do którego przylegają.
Biofilmy bakteryjne tworzą idealne warunki do rozwoju bakterii z rodzaju Legionella. Znajdują w nim pożywienie oraz ochronę przed środkami dezynfekcyjnymi, a także oddziaływaniem termicznym. Często po procesach dezynfekcji termicznej lub chemicznej wewnętrznych instalacji wody ciepłej dochodzi do rekolonizacji instalacji przez bakterie, które przetrwały w biofilmie.
Legionella w instalacjach wodnych, jak się jej pozbyć?
Bakterie z rodzaju Legionella wykazują zdolność do szybkiej adaptacji w niesprzyjających warunkach, co wraz ze zdolnością do tworzenia biofilmów jest przyczyną problemów z ich całkowitym usunięciem z instalacji. Dlatego tak ważny jest dobór odpowiedniej metody oczyszczania instalacji (fizycznej bądź chemicznej), w szczególności, gdy badanie na obecność bakterii Legionella stwierdzi jej obecność w wodzie. Każda metoda ma swoje wady i zalety, które zostały przedstawione w tabeli poniżej:
Metoda |
Chlorowanie (ClO2) |
Chlorowanie (NaOCl) |
Jonizacja (Cu2+ oraz Ag+) |
Promieniowanie UV (dezynfekcja) |
Dezynfekcja termiczna (70oC) |
Usuwanie biofilmu? |
TAK |
Nie (przy dawkach dezynfekcyjnych 2/3 mg/l) |
Tak, w zależności od dawki |
NIE |
TAK |
Skuteczność w zwalczaniu Legionelli |
Krótkotrwała (konieczność stałego dozowania) |
Krótkotrwała |
DŁUGOTRWAŁA, w zależności od dawki (skuteczna 0,2-0,8 mg Cu/l i 0,02-0,08 mg Ag/l – na ok. 1,5 do 3 miesięcy) |
Krótkotrwała (do ok. 2 min) |
Krótkotrwała (do ok. 1 tygodnia) |
Wpływ na otoczenie |
Brak (przy małych dawkach) |
Udowodnione działanie kancerogenne |
Brak (przy małych dawkach) |
Brak |
Ryzyko oparzenia |
Dobrą metodą wspomagającą dłuższe utrzymanie instalacji w czystości jest zapewnienie przepływu we wszystkich jej elementach. Istotne, by naczynie wzbiorcze instalacji wodnej było przepływowe, wtedy nie jest rezerwuarem stojącej wody i utrudnia kolonizację bakterii.
Wykorzystanie metody niedostatecznie silnej prowadzi jedynie do częściowego i chwilowego usunięcia problemu. W takiej sytuacji dochodzi bowiem do wcześniej wspomnianej rekolonizacji przez bakterie, które w biofilmie przetrwały.
Obecność bakterii z rodzaju Legionella w wodzie a ryzyko zachorowania
Mikrobiologiczne badanie wody w kierunku obecności Legionella z pływalni, brodzika czy też podobnych miejsc jest jednym z istotniejszych badań mikrobiologicznych, gdyż pozwala nam na wykrycie pałeczek tych groźnych bakterii, a tym samym na zapobieganie zakażeniom.
Do zakażenia może dojść, gdy bakterie przedostaną się do dróg oddechowych. Warto mieć na uwadze, iż bakterie Legionella nie przenoszą się między ludźmi, a zakażenie następuje w wyniku wdychania aerozoli wodnych (zawieszone w powietrzu cząsteczki wody zawierające bakterie). Aerozole te tworzą się w takich miejscach, jak:
- prysznic,
- basen typu SPA,
- jaccuzi,
- fontanny
- nawilżacze powietrza.
Ponadto aerozole tworzą się także w środowisku naturalnym (rzeki, jeziora, wilgotna ziemia), choć ich ilość w takich miejscach jest zazwyczaj niewielka, a wysoką liczebność stwierdza się w nieodpowiednio utrzymywanych sztucznych systemach wodnych.
Zakażenia bakteriami Legionella mogą przybrać postać gorączki Pontiac bądź choroby legionistów.
Legionelloza i jej postacie
Wyróżnia się trzy podstawowe postacie legionellozy, tzw. postacie pozapłucne łagodne, ostre oraz chorobę legionistów (zapalenie płuc). Rozwija się ona 5-6 dni po infekcji i często rozpoczyna się od typowych objawów grypowych (gorączka, ból głowy i mięśni), następnie pojawia się kaszel i trudności w oddychaniu, które postępują do ciężkiego zapalenia płuc.
W Polsce legionelloza została umieszczona na liście chorób zakaźnych w ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r (Dz.U. z 2008 r., poz. 1570 z późn. zm.). ws. zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
W rozporządzeniu Ministra Infrastruktur z 12 kwietnia 2002 r. ws. warunków, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, w §120 znajdują się regulacje dotyczące instalacji wody ciepłej. Stanowi ono między innymi o tym, że instalacja powinna umożliwiać uzyskanie temperatury wody ciepłej, która jest nie niższa, niż 55 °C i nie wyższa, niż 60 °C. Ponadto powinna być wykonana z takich materiałów i zaprojektowana w taki sposób, żeby możliwe było przeprowadzenie jej okresowej lub ciągłej dezynfekcji metodami chemicznymi albo fizycznymi. Rozporządzenie określa również warunki przeprowadzenia okresowej termicznej dezynfekcji sieci – zapewnienie w punktach czerpalnych temperatury nie mniejszej niż 55 °C, a nieprzekraczającej 80 °C.
Badanie wody na obecność bakterii z rodzaju Legionella
SGS Polska posiada laboratoria oferujące akredytowane badania na obecność bakterii w wodach, w tym również na obecność bakterii z rodzaju Legionella zgodnie z normą PN-EN ISO 11731: 2017-08. Oferujemy również identyfikacje głównych serogrup Legionella spp.
Możesz kupić specjalny pakiet badań w naszym sklepie: https://sklep.sgs.com/pl/products/legionella-water-testing-package
Źródła:
[1] Chudzicki J.: Wybrane metody usuwania i unieszkodliwiania bakterii Legionella w instalacjach basenowych, Instal 6/2003.
[2] Gałdysz I. i inni,: Ocena zagrożenia bakteriami Legionella spp. W domach pomocy społecznej w Polsce w latach 2009-2013, Hygeia Public Health 2018, 53(1): 74-7
[3] Rygała A, Kręgiel D., Legionella spp. – występowanie i wykrywanie. Laboratorium – Przegląd Ogólnopolski, 4:35-40 . 2019
[4] Szczerbiński R. i inni., Occurrence of Legionella sp. bacteria in hot utility water systems in health care centers and residential and nursing homes in the Podlaskie voivodeship. Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 920-923
[5] Wanot B, Krzypkowska A., Legionella – wciąż aktualny problem. Technologia wody 5/2018.